ดูกร
การแปรรูปนามแบบสุดท้ายที่จะเรียนในบทนี้ไม่ได้มีหน้าที่สำคัญทางไวยากรณ์ เป็นเพียงตัวช่วยในการสนทนา มีหน้าที่เรียกคู่สนทนาเพื่อให้รู้ว่าเรากำลังพูดกับใคร อาจเป็นการเรียกชื่อ สถานะ หรือตำแหน่งด้วยความสุภาพ เช่น คุณสุพล พระคุณเจ้า ท่านผ.อ. ท่านสมาชิกฯ เป็นต้น ในภาษาอังกฤษอาจจะใช้ Mr./Mrs./Miss/Ms. Smith หรือ Sir, Madam, Your Excellency, และ Venerable เป็นต้น เราเรียกรูปเหล่านี้ว่า vocative case ต่อไปจะย่อว่า voc. ในภาษาบาลีการใช้คำเรียก (อาลปนะ) ถือเป็นเรื่องปกติ คือจะพบได้ทุก ๆ คำสนทนา คำประเภทนี้มีอยู่สองแบบ แบบแรกเป็นการแปรรูปนามหรือชื่อคนให้เป็นรูป voc. ส่วนอีกแแบบหนึ่งเป็นการใช้คำสำเร็จรูป (ind.)
Vocative case
การแปรรูปคำนามให้เป็น voc. ทำได้ตามตารางข้างล่าง สังเกตได้ว่ารูปส่วนใหญ่ตรงกับ nom. มีต่างกันเพียงเล็กน้อย คือถ้าเป็นเอกพจน์มักจะทำเสียงให้สั้น คำสรรพนามส่วนใหญ่ไม่มีรูป voc. นั่นคือเราไม่สามารถจะเรียกคู่สนทนาง่าย ๆ ว่า “คุณ” (แต่คำง่าย ๆ ที่ใช้เรียกมีอยู่ในรูปของ ind.)
| -a/-ā | -i | -ī | -u | -ū | |
|---|---|---|---|---|---|
| m. sg. | a | i | u | ||
| m. pl. | ī | ū | |||
| nt. sg. | a | i | u | ||
| nt. pl. | |||||
| f. sg. | i | u | |||
| f. pl. | ā āyo | iyo | ī | uyo | ū |
การแปลเป็นภาษาไทยมักใช้ “ดูกร” หรือ “ดูก่อน” เพิ่มเข้าไปด้วย เช่น “ดูกร ภิกษุทั้งหลาย” เทียบกับภาษาอังกฤษได้คือ O เช่น “O monks” แต่ปัจจุบันไม่ค่อยนิยมใช้กันแล้ว เพียงแค่ชื่อหรือสถานะก็เพียงพอ ดูตัวอย่างข้างล่าง
- ācariya, ahaṃ tayā saddhiṃ gacchāmi
= Master, I go with you.- dārike, so dārako tuyhaṃ idaṃ khajjakaṃ dadāti
= Girl, that boy gives this candy to you.- anujānāmi, bhikkhave, ārāmaṃ1
= (I) allow you, monks, a monastery.
Vocative particles
นอกจากจะใช้การแปรรูปคำนามหรือชื่อคนให้เป็น voc. แล้ว ยังมีคำสำร็จรูปชุดหนึ่งที่สามารถทำหน้าที่เรียกได้ และอาจจะใช้ร่วมกับคำนามรูป voc. ก็ได้ คำเหล่านี้ได้แก่
| คำเรียก | ใช้กับ | คำอธิบาย |
|---|---|---|
| bhante bhadante | ผู้มีสถานะสูงกว่า | โดยทั่วไปใช้เรียกพระภิกษุ อาจแปลว่า Sir หรือ Venerable Sir |
| bhaṇe ambho hambho āvuso | ผู้เท่าเทียมกันหรือด้อยกว่า | อาจจะแปลว่า Mister ส่วน āvuso มักใช้กับพระจึงแปลว่า Venerable ก็ได้ |
| re are hare | ผู้เท่าเทียมกันหรือด้อยกว่า | ชุดนี้มีความสุภาพน้อยกว่า อาจจะใช้เรียกผู้รับใช้ หรือคนที่สนิทกัน |
| he | ผู้เท่าเทียมกันหรือด้อยกว่า | ใช้เรียกบุคคล สัตว์ หรือสิ่งของต่าง ๆ |
| je | ผู้ด้อยกว่า | มักใช้เรียกสาวใช้ |
ยังมีคำเรียกอีกชุดหนึ่งที่ควรจัดอยู่ในกลุ่มนี้ พวกนี้ไม่ได้เป็น ind. แท้ แต่เป็นคำนามในรูป voc. เช่น คำที่แปรมาจากศัพท์ bhavanta และมีบางคำที่มีใช้เฉพาะรูป voc. เท่านั้น คำเหล่านี้ได้แก่
| คำเรียก | เพศ พจน์ | คำอธิบาย |
|---|---|---|
| bho2 bhavanto bhonto bhoti bhotiyo | m. sg. m. pl. m. pl. f. sg. f. pl. | คำทั่วไปที่ใช้เรียกบุคคล |
| ayyo3 | m. sg. pl. | แปลว่า Master, Venerable (ท่านอาจารย์, พระคุณเจ้า) |
| ayye | f. sg. | แปลว่า My Lady |
| amma | f. sg. | ใช้เรียกเด็กผู้หญิง ลูกสาว |
| samma | m. sg. | อาจแปลว่า My Dear (ใช้เฉพาะ voc.) |
| mārisa | m. sg. pl. | อาจแปลว่า Sir, Sirs (ใช้เฉพาะ voc.) |
คำที่น่าสนใจคือ ayyo ซึ่งเป็นรูป voc. ที่นิยมใช้ ส่วน ayye เป็นรูป voc. ของ ayyā (lady mistress) อย่างไรก็ตาม ayya/ayyā ที่เป็นรูป voc. ปกติก็ใช้ได้เหมือนกันและใช้ได้กับทั้งสองเพศ ดูตัวอย่างการใช้งานข้างล่าง (อย่าเพิ่งสนใจส่วนที่ยังเรียนไม่ถึง)
- no hetaṃ, bhante4
= No, it isn’t, sir. [hetaṃ = hi + etaṃ]- kaṃsi tvaṃ, āvuso, uddissa pabbajito?5
= To whom, my dear friend, you went forth?- handa, je, imaṃ sappiṃ picunā gaṇhāhi6
= Here! maid, take up this ghee with the cutton.- katamo pana so, bho ānanda, ariyo sīlakkhandho7
= What is, Ven. Ānanda, that (group of) noble morality?- nanu tvaṃ, ayyo, bhikkhūsu pabbajito ahosi?8
= Were you, Venerable, ordained among the monks?- vejjo, ayye, āgato; so taṃ daṭṭhukāmo6
= The physician, my lady, has come. He wants to see you.- sace kho tvaṃ, ayya, pabbajissasi, evaṃ mayampi pabbajissāma9
= If you, my friend, will go forth, we will go forth likewise.