เครื่องมือ
สารบัญ
เครื่องมือในที่นี้หมายถึงเครื่องมือหรือวิธีการในการกระทำกริยาใด ๆ ตัวอย่างง่าย ๆ ในภาษาไทยคือ “ฉันเดินด้วยเท้า” ในประโยคนี้ “ด้วยเท้า” เป็นส่วนที่แสดงเครื่องมือของกริยาเดิน ในภาษาอังกฤษเครื่องมือสามารถแสดงได้ด้วยบุพบท by through via และ with ดังนั้นตัวอย่างจึงเป็น I walk by foot. ในบาลีการแสดงเครื่องมือทำได้ด้วยการแปรรูปนามเป็น instrumental case ต่อไปจะย่อว่า ins.
Instrumental case
รูป ins. มีความสำคัญมากในไวยากรณ์บาลีเพราะมีการใช้งานที่หลากหลาย และเป็นส่วนประกอบสำคัญในประโยคโครงสร้างแบบ passive voice (ดังจะได้เรียนรู้ต่อไปภายหน้า) ซึ่งการแปลเป็นภาษาไทยมีปัญหากับรูปนี้มากที่สุด แต่การแปลเป็นภาษาอังกฤษจะเป็นธรรมชาติมากกว่า ตารางการแปรรูป ins. ของคำนามทั่วไปแสดงไว้ตามตารางข้างล่าง สังเกตได้ว่ารูปต่าง ๆ มีส่วนคล้ายกับ abl. อยู่มาก (โดยเฉพาะรูป pl.) ดังนั้นภาระการจำจึงมีไม่มาก
-a/-ā | -i | -ī | -u | -ū | |
---|---|---|---|---|---|
m. sg. | inā | unā | |||
m. pl. | īhi ībhi | ūhi ūbhi | |||
nt. sg. | inā | unā | |||
nt. pl. | |||||
f. sg. | āya | iyā | uyā | ||
f. pl. | āhi ābhi | īhi ībhi | ūhi ūbhi |
ส่วนการแปรรูปคำสรรพนามที่ใช้บ่อยเป็นไปตามตารางข้างล่าง
สรรพนาม | 1st person | 2nd person | 3rd person |
ศัพท์ | amha | tumha | ta |
m./nt. sg. | mayā, me | tayā, te | tena |
m./nt. pl. | amhehi, no | tumhehi, vo | tehi, tebhi |
f. sg. | tāya | ||
f. pl. | tāhi, tābhi |
ta | eta | ima | amu | |
---|---|---|---|---|
m./nt. sg. | tena | etena | iminā, anena | amunā |
m./nt. pl. | tehi, tebhi | etehi, etebhi | imehi, imebhi | amūhi, amūbhi |
f. sg. | tāya | etāya | imāya | amuyā |
f. pl. | tāhi, tābhi | etāhi, etābhi | imāhi, imābhi | amūhi, amūbhi |
ตัวอย่างการใช้รูป ins. แบบทั่วไปมีดังต่อไปนี้
- ahaṃ pādena gacchāmi/carāmi
= I go by foot.
= I walk.- mayaṃ mahārathena pāṭhasālaṃ gacchāma
= We go to school by bus.- paññāya vimuccati
= (One) is liberated by wisdom.- loko amhehi uṇho hoti
= The earth is hot by us.- so imāya lekhaniyā taṃ sāsanaṃ likhati
= He writes that letter with this pen.
นอกจากจะแสดงเครื่องมือหรือวิธีการแล้ว รูป ins. ยังแสดงถึงสาเหตุหรือแรงจูงใจ (เหมือน abl.) ได้อีกด้วย พิจารณาจากบางตัวอย่างข้างต้นเราอาจจะแปลได้ดังนี้
- paññāya vimuccati
= (One) is liberated because of wisdom.- loko amhehi uṇho hoti
= The earth is hot because of us.สองตัวอย่างนี้อาจจะมองว่าเป็นการใช้ abl. ก็ได้เพราะมีรูปเหมือนกัน ตัวอย่างอื่นมีดังนี้
- so daḷiddena coro hoti
= He becomes a thief because he is poor.- sā rogena ārogyasālaṃ gacchati
= She goes to hospital because of sickness.
รูป ins. แสดงถึงสาเหตุหรือแรงจูงใจได้เหมือน abl. เช่น
- so rogena marati
= He dies because of sicknesss.
ศัพท์ atta (self) มีการแปรรูปแบบพิเศษ คือ attā (nom.) attānaṃ (acc.) attanā (ins./abl.) attano (dat./gen.) attani (loc.) เราสามารถใช้ ins. ของ atta เป็น reflexive pronoun ได้ดังตัวอย่างต่อไปนี้ (โดยคำ atta เป็น m. แต่สามารถใช้ได้กับทุกเพศ)
- dārako attanā pāṭhasālaṃ gacchati
= A boy goes to school by himself.- dārikā attanā pālibhāsaṃ uggaṇhāti
= A girl learns Pāli by herself.- tvaṃ attanā sudantena nāthaṃ labhasi
= You get the guardian by yourself well-trained.
attanā คือรูป ins. ของ atta สามารถใช้เป็น reflexive pronoun ได้ เช่น
- so attanā gacchati
= He goes by himself.
นามรูป ins. ยังใช้ในความหมายว่า (together) with เมื่อใช้ร่วมกับ saddhiṃ หรือ saha (สองตัวนี้เป็น ind.) ตัวอย่างเช่น
- ahaṃ tayā saha mahārathena pāṭhasālaṃ gacchāmi
= I go to school by bus with you.- ayaṃ kaññā mittehi saddhiṃ surūpā hoti
= This girl together with friends is beautiful.
= This girl, as well as (her) friends, is beautiful.- tena samayena buddho viharati mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ
= By that occasion, the Buddha lives with a big group of monks. [mahatā = ins. of mahanta]
แต่ถ้าจะใช้ความหมายว่าปราศจาก (without) ให้ใช้ vinā (ind.) แทน เช่น
- ahaṃ tayā vinā mahārathena pāṭhasālaṃ gacchāmi
= I go to school by bus without you.- tvaṃ mayā vinā attanā jīvasi.
= You live by yourself without me.
รูป ins. มักใช้กับ
- saddhiṃ/saha หมายถึง accompanied by/with หรือ together with
- vinā หมายถึง without, by the absence of