กริยาปัจจุบันกับกรรม

สารบัญ

• Present tense
• Accusative case
• เชิงอรรถ

บทนี้เราจะเรียนสองเรื่องหลัก ๆ ซึ่งสัมพันธ์กัน เรื่องแรกคือรูปทั่วไปของกริยาปัจจุบัน อีกเรื่องคือการแสดงกรรมของกริยานั้น เนื่องจากคำกริยาในภาษาบาลีเป็นเรื่องยากและซับซ้อน ในที่นี้จะขอพูดถึงเพียงการใช้งานง่าย ๆ ส่วนเรื่องกริยาโดยละเอียดจะได้กล่าวถึงในโอกาสต่อไป

Present tense

จากที่ได้กล่าวไว้รูปคำกริยาที่ปรากฏในประโยคสามารถบอกข้อมูลได้ 4 อย่างคือ tense/mood, person, number, และ voice ที่เกี่ยวกับบุรุษ (person) กับ พจน์ (number) เราได้พูดถึงมาพอสมควร จึงน่าจะทำความเข้าใจไม่ยาก ส่วน voice เราจะสนใจเพียงรูป active voice (ปรัสสบท) เป็นหลัก ในบทนี้เราจะพูดถึงรูปกริยาปัจจุบันหรือ present tense การใช้งานของ tense นี้คล้ายกับภาษาอังกฤษคือแสดงสถานะหรือการกระทำในปัจจุบัน ที่เพิ่มเข้ามาคือในบาลีจะรวมถึงการกระทำที่กำลังดำเนินอยู่ (present continuous tense) ด้วย

ความจริงเราได้พบรูปกริยาปัจจุบันมาแล้วในตอนที่เราพูดถึงกริยาเป็น/อยู่/คือ แต่ตอนนี้เราจะพูดถึงการแปรรูปทั่วไปที่ใช้ได้กับคำกริยาอื่น ๆ ด้วย รูปทั่วไปของกริยาปัจจุบันแสดงได้ตามตารางข้างล่าง

ในตารางแสดงคำท้ายของรูปกริยาปัจจุบัน ส่วนที่เราจะต้องนำไปต่อเรียกว่า stem อันนี้ต้องขออธิบายนิดหน่อย ในการเรียนเรื่องคำกริยาในแบบขนบจะเริ่มที่รากคำ (root) คือส่วนที่เป็นแก่นของคำ จากรากคำนี้สามารถเจริญออกไปเป็นคำกริยา คำนาม และอื่น ๆ อีกมากมาย ในกรณีของคำกริยา เมื่อรากคำประกอบเข้ากับปัจจัย (operator) บางอย่างบวกกับคำลงท้ายที่แสดงไว้ในตาราง ผลที่ได้คือรูปกริยาที่พร้อมใช้งาน นำไปประกอบประโยคได้ ตัวอย่างเช่น hū (root) + a (operator) + ti = hoti (to be)¹

ในที่นี้เราจะไม่สนใจรากคำ แต่เราจะเริ่มที่กริยาในรูปพจนานุกรม ซึ่งเป็นรูปที่ใช้งานจริง จากที่เคยแจงไว้ dictionary/canonical form คือรูป present 3rd-person singular active-voice ในตัวอย่าง คือ hoti จากนั้นให้เราทำกระบวนการย้อนกลับ โดยตัด ti ส่วนท้ายออกไป ผลที่ได้เรียกว่า stem ในกรณีนี้คือ ho เมื่อได้ stem แล้วเราก็จะสามารถสร้างรูปอื่น ๆ ได้โดยเพิ่มส่วนท้ายอื่นเข้าไป เช่น ho + nti = honti เป็นกริยาพหูพจน์ เป็นต้น

มีหลักเพิ่มเติมที่ควรรู้ไว้คือ เมื่อจะประกอบกับ -mi หรือ -ma ถ้าอักษรท้ายของ stem เป็น a ให้ทำเป็น ā (ดูตัวอย่างข้างล่าง) แต่ในกรณี -nti ถ้าเป็น ā อยู่แล้วให้ทำเป็น a (เช่น kiṇāti มีรูปพหูพจน์เป็น kiṇanti) ส่วนถ้าอักษรท้ายเป็น e หรือ o ไม่ต้องเปลี่ยนแปลง (เช่น dhāremi dhārema homi homa)

การทำรูปกริยาปัจจุบัน

1. หากริยารูปพจนานุกรม เช่น gacchati (to go)
2. ตัด ti ส่วนท้ายออกได้ stem เช่น gacchati = gaccha
3. นำ stem ไปประกอบกับส่วนท้ายที่ต้องการ
   • เปลี่ยน a ท้าย stem เป็น ā เมื่อต่อกับ -mi หรือ -ma
   • เปลี่ยน ā ท้าย stem เป็น a เมื่อต่อกับ -nti
   • ถ้าท้าย stem เป็น e หรือ o ไม่ต้องเปลี่ยนแปลง

จากหลักที่กล่าวมาการแปรรูปกริยาปัจจุบันของ gacchati (to go) ทำได้ดังนี้

การใช้ในประโยคก็ทำเหมือนที่ได้เรียนมาแล้ว เช่น

• ahaṃ gacchāmi = I go.
• mayaṃ gacchāma = We go.
• tvaṃ gacchasi = You go. (sg.)
• tumhe gacchatha = You go. (pl.)
• so/sā gacchati = He/She goes.
• te/tā gacchanti = They go.

Accusative case

ต่อไปเราจะเพิ่มจุดหมายของกริยา “ไป” เข้าไป ในภาษาบาลีจุดหมายนี้ถือว่าเป็นกรรมของกริยา ส่วนในภาษาอังกฤษถือว่าจุดหมายเป็นกรรมของบุพบท to เช่น I go to school. แต่เมื่อพูดเป็นบาลีจะเป็น I go school. ส่วนรูปของนามที่ทำหน้าที่กรรมเรียกว่า accusative case ต่อไปจะย่อว่า acc. มีการแปรรูปตามตารางข้างล่าง

ตัวอย่างการใช้มีดังนี้

• ahaṃ dhanāgāraṃ gacchāmi
  = I go to a bank. [dhanāgāra (nt.)]
• mayaṃ pāṭhasālaṃ gacchāma
  = We go to school. [pāṭhasālā (f.)]
• tvaṃ vihāraṃ gacchasi
  = You go to temple. [vihāra (m.)]
• tumhe naccasālāyo gacchatha
  = You go to theaters. [naccasālā (f.)]
• so/sā mahāvijjālayaṃ gacchati
  = He/She goes to university. [mahāvijjālaya (m.)]
• te/tā ārogyasālaṃ gacchanti
  = They go to hospital. [ārogyasālā (f.)]

ในส่วนของคำสรรพนามมีการแปรรูปดังต่อไปนี้

ตัวอย่างการใช้คำเหล่านี้มีดังนี้

• ahaṃ tvaṃ gacchāmi
  = I go to you.
• tumhe amhe gacchatha
  = You go to us.
• tvaṃ mama ṭhānaṃ gacchasi
  = You go to my place. [ṭhāna (nt.)]
• sā imaṃ gehaṃ gacchati
  = She goes to this house. [geha (nt.)]
• te aduṃ sundaraṃ uyyānaṃ gacchanti
  = They go to that beautiful park (over there). [uyyāna (nt.)]

สองประโยคสุดท้ายช่วยเตือนว่าบทขยายของ acc. ต้องมีรูป acc. ตรงกับนาม

เมื่อผู้ศึกษาเข้าใจการใช้ gacchati ดีแล้ว การใช้คำกริยาอื่นในรูปปัจจุบันก็เป็นไปทำนองเดียวกัน กริยาที่ไม่ต้องการกรรมก็เพียงแปรรูปกริยาให้สอดคล้องกับบุรุษและพจน์ที่ต้องการ ถ้ากริยานั้นต้องการกรรมก็เพิ่มบท acc. เข้าไป ตัวอย่างข้างล่างน่าจะพอเป็นแนวทางได้

• mahallako marati
  = An old man dies.
• tā dārikāyo rodanti
  = Those girls cry.
• te mama gehaṃ āgacchanti
  = They come to my house.
• ahaṃ goḷakaṃ paharāmi
  = I hit a ball.
• sunakho bhūmiṃ khaṇati
  = A dog digs the ground.
• tvaṃ taṃ atthavaṃ potthakaṃ kiṇāsi
  = You buy that useful book.
• eso sappo (taṃ) dārakaṃ ḍasati
  = That snake bites the boy.

ประโยคสุดท้ายแสดงให้เห็นว่า ta อาจจะแปลเป็น the ก็ได้ หมายถึงสิ่งที่เคยพูดมาก่อนหน้านี้ คือเด็กคนนั้น (taṃ dārakaṃ) แม้จะไม่มี taṃ ในประโยคนี้ถ้าเรารู้ว่าเด็กที่ว่าหมายถึงใครก็สามารถแปลเป็น the ได้ ส่วน eso sappo หมายถึง งู(ที่อยู่ตรง)นั้น

ในคัมภีร์เราจะพบว่ารูป gen. ก็ใช้เป็นกรรมและเป็นจุดหมายการไปด้วย เช่น

• ahaṃ goḷakassa paharāmi
  = I hit a ball.
• so gehassa gacchati
  = He goes home. [จะมองว่าเป็น dat. ก็ได้]

เชิงอรรถ

---