Subodhālaṅkāro
The text here is taken from CSCD.
Subodhālaṅkāro
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
1. Dosāvabodha-paṭhamapariccheda
Ratanattayappaṇāma
1.
Munindavadanambhoja, gabbhasambhavasundarī;
Saraṇaṃ pāṇinaṃ vāṇī, mayhaṃ pīṇayataṃ manaṃ.
Nimitta
2.
Rāma, sammā’dya’laṅkārā, santi santo purātanā;
Tathāpi tu vaḷañjenti, suddhamāgadhikā na te.
Abhidhānādikaṃ
3.
Tenā’pi nāma toseyya, mete laṅkāravajjite;
Anurūpenā’laṅkāre, ne’sa meso parissamo.
4.
Yesaṃ na sañcitā paññā, nekasatthantaro’citā;
Sammoha’bbhāhatā ve’te, nāvabujjhanti kiñcipi.
5.
Kiṃ tehi pādasussūsā, yesaṃ natthi garūni’ha;
Ye tappādarajokiṇṇā, te’va sādhū vivekino.
6.
Kabba, nāṭakanikkhitta, nettacittā kavijjanā;
Yaṃkiñci racayante’taṃ, na vimhayakaraṃ paraṃ.
7.
Teye’va paṭibhāvento, so’va bandho savimhayo;
Yena tosenti viññū ye, tattha pya’vihitā’darā.
8.
Bandho ca nāma sadda,tthā, sahitā dosavajjitā;
Pajja gajja vimissānaṃ, bhedenā’yaṃ tidhā bhave.
9.
Nibandho cā’nibandho ca, puna dvidhā niruppate;
Taṃ tu pāpentya’laṅkārā, vindanīyatarattanaṃ.
10.
Anavajjaṃ mukhambhoja [“ambhoja”nti padaṃ pāḷiyaṃ natthi, vārijavācakaṃ, sakkaṭaganthato anītaṃ], manavajjā ca bhāratī;
Alaṅkatā’va sobhante, kiṃ nu te nira’laṅkatā?
11.
Vinā garūpadesaṃ taṃ, bālo’laṅkattu micchati;
Sampāpuṇe na viññūhi, hassabhāvaṃ kathaṃ nu so?
12.
Ganthopi kavivācāna, malaṅkāra’ppakāsako;
Yāti tabbacanīyattaṃ, ta’bbohārū’pacārato.
13.
Dvippakārā alaṅkārā, tattha sadda, tthabhedato;
Saddatthā bandhanāmā’va, taṃsajjita tadāvali.
14.
Guṇālaṅkārasaṃyuttā, api dosalava’ṅkitā;
Pasaṃsiyā na viññūhi, sā kaññā viya tādisī.
15.
Tena dosanirāso’va, mahussāhena sādhiyo;
Niddosā sabbathā sā’yaṃ, saguṇā na bhaveyya kiṃ?
16.
Sā’laṅkāraviyuttā’pi, guṇayuttā manoharā;
Niddosā dosarahitā, guṇayuttā vadhū viya.
17.
Pade vākye tadatthe ca, dosā ye vividhā matā;
So’dāharaṇa metesaṃ, lakkhaṇaṃ kathayāmya’haṃ.
Padadosa uddesa
18.
Viruddhatthantarā, jhattha, kiliṭṭhāni, virodhi ca;
Neyyaṃ, visesanāpekkhaṃ, hīnatthaka manatthakaṃ.
Vākyadosa uddesa
19.
Dosā padāna vākyāna, mekatthaṃ bhaggarītikaṃ;
Tathā byākiṇṇa gāmmāni, yatihīnaṃ kamaccutaṃ;
Ativutta mapetatthaṃ, sabandhapharusaṃ tathā.
Vākyatthadosauddesa
20.
Apakkamo’, cityahīnaṃ, bhaggarīti, sasaṃsayaṃ;
Gāmmaṃ duṭṭhālaṅkatīti, dosā vākyatthanissitā.
Padadosaniddesa
21.
Viruddhatthantaraṃ tañhi, yassa’ññattho virujjhati;
Adhippete yathā megho, visado sukhaye janaṃ.
22.
Visesya madhikaṃ yenā, jhattha metaṃ bhave yathā;
Obhāsitā’sesadiso, khajjoto’yaṃ virājate.
23.
Yassa’tthā’vagamo dukkho, pakatyā’divibhāgato;
Kiliṭṭhaṃ taṃ yathā tāya, so’ya māliṅgyate piyā.
24.
Yaṃ kiliṭṭhapadaṃ mandā, bhidheyyaṃ yamakādikaṃ;
Kiliṭṭhapadadose’va, tampi anto karīyati.
25.
Patītasaddaracitaṃ, siliṭṭhapadasandhikaṃ;
Pasādaguṇasaṃyuttaṃ, yamakaṃ mata medisaṃ.
26.
Abyapetaṃ byapeta’ñña, māvuttā’nekavaṇṇajaṃ;
Yamakaṃ tañca pādāna, mādi, majjha, nta, gocaraṃ.
Abyapeta paṭhamapādādi yamakaṃ
27.
Sujanā’sujanā sabbe, guṇenāpi vivekino;
Vivekaṃ na samāyanti, avivekijanantike.
Abyapeta paṭhama dutiya pādādi yamakaṃ
28.
Kusalā’kusalā sabbe, pabalā’pabalā thavā;
No yātā yāva’hosittaṃ, sukhadukkhappadā siyuṃ;
Abyapeta paṭhama dutiya tatiyapādādi yamakaṃ.
29.
Sādaraṃ sā daraṃ hantu, vihitā vihitā mayā;
Vandanā vandanāmāna, bhājane ratanattaye.
Abyapeta catukkapādādi yamakaṃ
30.
Kamalaṃ ka’malaṃ kattuṃ, vanado vanado’mbaraṃ;
Sugato sugato lokaṃ, sahitaṃ sa hitaṃ karaṃ.
31.
Abyapetādiyamaka, sseso leso nidassito;
Ñeyyāni’māyeva disā, ya’ññāni yamakānipi.
32.
Accantabahavo tesaṃ, bhedā sambhedayoniyo;
Tathāpi keci sukarā, keci accantadukkarā.
33.
Yamakaṃ taṃ pahelī [paheḷi (ka.)] ca, nekantamadhurāni’ti;
Upekkhiyanti sabbāni, sissakhedabhayā mayā.
34.
Desakālakalāloka, ñāyāgamavirodhi yaṃ;
Taṃ virodhipadaṃ ce’ta, mudāharaṇato phuṭaṃ.
35.
Ya dappatīta mānīya, vattabbaṃ neyya māhu taṃ;
Yathā sabbāpi dhavalā, disā rocanti rattiyaṃ.
36.
Nedisaṃ bahu maññanti, sabbe sabbattha viññuno;
Dullabhā’vagatī sadda, sāmatthiyavilaṅghinī.
37.
Siyā visesanāpekkhaṃ, yaṃ taṃ patvā visesanaṃ;
Sātthakaṃ taṃ yathā taṃ so, bhiyyo passati cakkhunā.
38.
Hīnaṃ kare visesyaṃ yaṃ, taṃ hīnatthaṃ bhave yathā;
Nippabhī kata khajjoto, samudeti divākaro.
39.
Pādapūraṇamattaṃ yaṃ, anatthamiti taṃ mataṃ;
Yathā hi vande buddhassa, pādapaṅkeruhaṃ pi ca.
Vākyadosa niddesa
40.
Saddato atthato vuttaṃ, yattha bhiyyopi vuccati;
Ta mekatthaṃ yathā’bhāti, vārido vārido ayaṃ.
Yathā ca
41.
Titthiyaṅkurabījāni, jahaṃ diṭṭhigatāni’ha;
Pasādeti pasanne’so, mahāmuni mahājane.
42.
Āraddhakkamavicchedā, bhaggarīti bhave yathā;
Kāpi paññā, kopi paguṇo, pakatīpi aho tava.
43.
Padānaṃ dubbinikkhepā, byāmoho yattha jāyati;
Taṃ byākiṇṇanti viññeyyaṃ, tadudāharaṇaṃ yathā.
44.
Bahuguṇe paṇamati, dujjanānaṃ pyayaṃ jano;
Hitaṃ pamudito niccaṃ, sugataṃ samanussaraṃ.
45.
Visiṭṭhavacanā’petaṃ, gāmmaṃ’tya’bhimataṃ yathā;
Kaññe kāmayamānaṃ maṃ, na kāmayasi kiṃnvi’daṃ?
46.
Padasandhānato kiñci, duppatītikaraṃ bhave;
Tampi gāmmaṃ tya’bhimataṃ, yathā yābhavato piyā.
47.
Vuttesu sūcite ṭṭhāne, padacchedo bhave yati;
Yaṃ tāya hīnaṃ taṃ vuttaṃ, yatihīnanti sā pana.
48.
Yati sabbatthapādante, vuttaḍḍhe ca visesato;
Pubbāparānekavaṇṇa, padamajjhepi katthaci.
Tatthodāharaṇapaccudāharaṇāni yathā
49.
Taṃ name sirasā cāmi, karavaṇṇaṃ tathāgataṃ;
Sakalāpi disā siñca, tiva soṇṇarasehi yo.
50.
Saro sandhimhi pubbanto, viya lope vibhattiyā;
Aññathā tva’ññathā tattha, yā’desādi parā’di’va.
51.
Cādī pubbapadantā’va, niccaṃ pubbapadassitā;
Pādayo niccasambandhā, parādīva parena tu.
Sabbatthodāharaṇāni yathā
52.
Name taṃ sirasā sabbo, pamā’tītaṃ tathāgataṃ;
Yassa lokaggataṃ patta, sso’pamā na hi yujjati.
53.
Munindaṃ taṃ sadā vandā, mya’nantamati muttamaṃ;
Yassa paññā ca mettā ca, nissīmāti vijambhati.
Cādipādīsu paccudāharaṇāni yathā
54.
Mahāmettā mahāpaññā, ca yattha paramodayā;
Paṇamāmi jinaṃ taṃ pa, varaṃ varaguṇā’layaṃ.
55.
Padatthakkamato muttaṃ, kamaccuta midaṃ yathā;
Khettaṃ vā dehi gāmaṃ vā, desaṃ vā mama sobhanaṃ.
56.
Lokiyattha matikkantaṃ, ativuttaṃ mataṃ yathā;
Atisambādha mākāsa, metissā thanajambhane.
57.
Samudāyatthato’petaṃ, taṃ apetatthakaṃ yathā;
Gāviputto balibaddho, tiṇaṃ khādī pivī jalaṃ.
58.
Bandhe pharusatā yattha, taṃ bandhapharusaṃ yathā;
Kharā khilā parikkhīṇā, khette khittaṃ phalatya’laṃ.
Vākyatthadosa niddesa
59.
Ñeyyaṃ lakkhaṇa manvattha, vasenā’pakkamādinaṃ;
Udāharaṇa metesaṃ, dāni sandassayāmya’haṃ.
Tatthā’pakkamaṃ yathā
60.
Bhāvanā, dāna, sīlāni, sammā sampāditāni’ha;
Bhoga, saggādi, nibbāna, sādhanāni na saṃsayo.
Ocityahīnaṃ yathā
61.
Pūjanīyataro loke, aha meko nirantaraṃ;
Mayekasmiṃ guṇā sabbe, yato samuditā ahuṃ.
Yathā ca
62.
Yācito’haṃ kathaṃ nāma, na dajjāmya’pi jīvitaṃ;
Tathāpi puttadānena, vedhate hadayaṃ mama.
Bhaggarīti yathā
63.
Itthīnaṃ dujjanānañca, vissāso nopapajjate;
Vise siṅgimhi nadiyaṃ, roge rājakulamhi ca.
Sasaṃsayaṃ yathā
64.
Munindacandimā loka, saralolavilocano;
Jano’ vakkantapantho’va, gopadassanapīṇito.
65.
Vākyatthato duppatīti, karaṃ gāmmaṃ mataṃ yathā;
Poso vīriyavā so’yaṃ, paraṃ hantvā na vissamī.
66.
Duṭṭhālaṅkaraṇaṃ tetaṃ [tvethaṃ (?)], yatthā’laṅkāradūsanaṃ;
Tassā’laṅkāraniddese, rūpa māvi bhavissati.
67.
Kato’tra saṅkhepanayā mayā’yaṃ,
Dosāna mesaṃ pavaro vibhāgo;
Eso’va’laṃ bodhayituṃ kavīnaṃ,
Tamatthi ce khedakaraṃ parampi.
Dosāvabodho nāma
Paṭhamo paricchedo.
2. Dosaparihārāvabodha-dutiyapariccheda
68.
Kadāci kavikosallā, virodho sakalo pya’yaṃ;
Dosasaṅkhya matikkamma, guṇavīthiṃ vigāhate.
69.
Tena vuttavirodhāna, mavirodho yathā siyā;
Tathā dosaparihārā, vabodho dāni nīyate.
Tattha viruddhatthantarassa parihāro yathā
70.
Vindantaṃ pākasālīnaṃ, sālīnaṃ dassanā sukhaṃ;
Taṃ kathaṃ nāma megho’yaṃ, visado sukhaye janaṃ?
Yathā vā
71.
Vināyakopi nāgo si, gotamopi mahāmati;
Paṇītopi rasā’peto, cittā me sāmi te gati.
Ajha’tthassa yathā
72.
Kathaṃ tādiguṇābhāve, lokaṃ toseti dujjano?
Obhāsitāsesadiso, khajjoto nāma kiṃ bhave?
73.
Pahelikāya [paheḷikāya (ka.)] māruḷhā, na hi duṭṭhā kiliṭṭhatā;
Piyā sukhā’liṅgitaṃ ka, māliṅgati nu no iti.
74.
Yamake no payojeyya, kiliṭṭhapada micchite;
Tato yamaka maññaṃ tu, sabba metaṃmayaṃ viya.
Desavirodhino yathā
75.
Bodhisattappabhāvena, thalepi jalajānya’huṃ;
Nudantāni’va sucirā, vāsaklesaṃ tahiṃ jale.
Kālavirodhino yathā
76.
Mahānubhāva pisuno, munino manda māruto;
Sabbotukamayaṃ vāyi, dhunanto kusumaṃ samaṃ.
Kalāvirodhino yathā
77.
Nimuggamānaso buddha, guṇe pañcasikhassapi;
Tantissara virodho so, na sampīṇeti kaṃ janaṃ?
Lokavirodhino yathā
78.
Gaṇaye cakkavāḷaṃ so, candanāyapi sītalaṃ;
Sambodhi satta hadayo, paditta’ṅgārapūritaṃ.
Ñāyavirodhino yathā
79.
Pariccattabhavopi tva, mupanītabhavo asi;
Acintyaguṇasārāya, namo te munipuṅgava.
Āgamavirodhino yathā
80.
Nevā’lapati kenā’pi, vacīviññattito yati;
Sampajānamusāvādā, phuseyyā’pattidukkaṭaṃ.
Neyyassa yathā
81.
Marīcicandanā’lepa, lābhā sītamarīcino;
Imā sabbāpi dhavalā, disā rocanti nibbharaṃ.
Yathā vā
82.
Manonurañjano māra, ṅganāsiṅgāravibbhamo;
Jinenā’samanuññāto, mārassa hadayā’nalo.
Visesanāpekkhassa yathā
83.
Apayātā’parādhampi, ayaṃ verī janaṃ jano;
Kodhapāṭalabhūtena, bhiyyo passati cakkhunā.
Hīnatthassa yathā
84.
Appakānampi pāpānaṃ, pabhāvaṃ nāsaye budho;
Api nippabhātā’nīta, khajjoto hoti bhāṇumā.
Anatthassa yathā
85.
Na pādapūraṇatthāya, padaṃ yojeyya katthaci,
Yathā vande munindassa, pādapaṅkeruhaṃ varaṃ.
86.
Bhayakodhapasaṃsādi, viseso tādiso yadi;
Vattuṃ kāmīyate doso, na tatthe’katthatākato.
Yathā
87.
Sappo sappo! Ayaṃ handa, nivattatu bhavaṃ tato,
Yadi jīvitukāmo’si, kathaṃ ta mupasappasi?
Bhaggarītino yathā
88.
Yokoci rūpā’tisayo, kanti kāpi manoharā;
Vilāsā’tisayo kopi,
Aho! Buddhamaho’dayo.
89.
Abyāmohakaraṃ bandhaṃ, abyākiṇṇaṃ manoharaṃ;
Adūrapada vinyāsaṃ, pasaṃsanti kavissarā.
Yathā
90.
Nīluppalā’bhaṃ nayanaṃ, bandhukaruciro’dharo;
Nāsā hema’ṅkuso tena, jino’yaṃ piyadassano.
91.
Samatikkanta gāmmattaṃ, kanta vācā’bhisaṅkhataṃ;
Bandhanaṃ rasahetuttā, gāmmattaṃ ativattati.
Yathā
92.
Dunoti kāmacaṇḍālo, so maṃ sadaya niddayo;
Īdisaṃ byasanā’pannaṃ, sukhīpi ki mupekkhase?
93.
Yatihīnaparihāro, na pune’dāni nīyate;
Yato na savanu’bbegaṃ, heṭṭhā yesaṃ vicāritaṃ.
Kamaccutassa yathā
94.
Udāracarito’si tvaṃ, tene’vā’rādhanā tvayi;
Desaṃ vā dehi gāmaṃ vā, khettaṃ vā mama sobhanaṃ.
Ativuttassa yathā
95.
Munindacandasambhūta, yasorāsimarīcinaṃ;
Sakalopya’ya mākāso, nā’vakāso vijambhane.
96.
Vākyaṃ byāpannacittānaṃ, apetatthaṃ aninditaṃ;
Tenu’mmattādikānaṃ taṃ, vacanā’ññatra dussati.
Yathā
97.
Samuddo pīyate so’ya, maha’majja jarāturo;
Ime gajjanti jīmūtā, sakkasse’rāvaṇo piyo.
98.
Sukhumālā’virodhitta, dittabhāvappabhāvitaṃ;
Bandhanaṃ bandhapharusa, dosaṃ saṃdūsayeyya taṃ.
Yathā
99.
Passantā rūpavibhavaṃ, suṇantā madhuraṃ giraṃ;
Caranti sādhū sambuddha, kāle keḷiparammukhā.
Apakkamassa yathā
100.
Bhāvanā, dāna, sīlāni, sammā sampāditāni’ha;
Nibbāna, bhoga, saggādi, sādhanāni na saṃsayo.
101.
Uddiṭṭhavisayo koci, viseso tādiso yadi;
Anu’ddiṭṭhesu neva’tthi, doso kamavilaṅghane.
Yathā
102.
Kusalā’kusalaṃ abyā, kata’miccesu pacchimaṃ;
Abyākataṃ pākadaṃ na, pākadaṃ paṭhamadvayaṃ.
103.
Saguṇānā’vikaraṇe, kāraṇe sati tādise;
Ocityahīnatā’patti, natthi bhūtatthasaṃsino.
104.
Ocityaṃ nāma viññeyyaṃ, loke vikhyāta mādarā;
Tattho’padesapabhavā, sujanā kavipuṅgavā.
105.
Viññātocityavibhavo, cityahīnaṃ parihare;
Tato’cityassa sampose,
Rasaposo siyā kate.
Yathā
106.
Yo mārasena māsanna, māsannavijayu’ssavo;
Tiṇāyapi na maññittha, so vo detu jayaṃ jino.
107.
Āraddhakattukammādi, kamā’tikkamalaṅghane;
Bhaggarītivirodho’yaṃ, gatiṃ na kvā’pi vindati.
Yathā
108.
Sujana’ññāna mitthīnaṃ, vissāso no’papajjate;
Visassa siṅgino roga, nadīrājakulassa ca.
Yathā
109.
Bhesajje vihite suddha, buddhādiratanattaye;
Pasāda mācare niccaṃ, sajjane saguṇepi ca.
Sasaṃsayassa yathā
110.
Munindacandimā’loka, rasa lola vilocano;
Jano’vakkantapantho’va, raṃsidassanapīṇito.
111.
Saṃsayāye’va yaṃkiñci, yadi kīḷādihetunā;
Payujjate na doso’va, sasaṃsayasamappito.
Yathā
112.
Yāte dutiyaṃ nilayaṃ, garumhi sakagehato;
Pāpuṇeyyāma niyataṃ, sukha’majjhayanā’dinā.
113.
Subhagā bhaginī sā’yaṃ, etassi’ccevamādikaṃ;
Na ‘gāmma’miti niddiṭṭhaṃ, kavīhi sakalehipi.
114.
Duṭṭhā’laṅkāravigame, sobhanā’laṅkatikkamo;
Alaṅkāraparicchede, āvibhāvaṃ gamissati.
115.
Dose parīharitu mesa varo’padeso,
Satthantarānusaraṇena kato mayevaṃ;
Viññāyi’maṃ garuvarāna’dhika’ppasādā,
Dose paraṃ parihareyya yasobhilāsī.
Dosaparihārāvabodho nāma
Dutiyo paricchedo.
3. Guṇāvabodha-tatiyapariccheda
Anusandhi
116.
Sambhavanti guṇā yasmā, dosāne’va’matikkame;
Dassessaṃ te tato dāni, sadde sambhūsayanti ye.
Saddālaṅkāra uddesa
117.
Pasādo’jo, madhuratā, samatā, sukhumālatā;
Sileso’daratā, kanti, atthabyatti, samādhayo.
Saddālaṅkāra payojana
118.
Guṇehe’tehi sampanno, bandho kavimanoharo;
Sampādiyati kattūnaṃ, kitti maccantanimmalaṃ.
Saddālaṅkāra niddesa
119.
Adūrāhitasambandha, subhagā yā padā’vali;
Supasiddhā’bhidheyyā’yaṃ, pasādaṃ janaye yathā.
120.
Alaṅkarontā vadanaṃ, munino’dhararaṃsiyo;
Sobhante’ruṇaraṃsī’va, sampatantā’mbujo’dare.
121.
Ojo samāsabāhulya, meso gajjassa jīvitaṃ;
Pajjepya’nā’kulo so’yaṃ,
Kanto kāmīyate yathā.
122.
Muninda manda sañjāta, hāsa candana limpitā;
Pallavā dhavalā tasse, veko nā’dharapallavo.
123.
Padā’bhidheyyavisayaṃ, samāsa byāsa sambhavaṃ;
Yaṃ pāriṇatyaṃ hotī’ha, sopi ojo’va taṃ yathā.
124.
Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā sadevake;
Jalitvā aggikhandho’va, nibbuto so sasāvako.
125.
Matthakaṭṭhī matassā’pi, rajobhāvaṃ vajantu me;
Yato puññena te sentu, jina pāda’mbujadvaye.
126.
Iccatra niccappaṇati, gedho sādhu padissati;
Jāyate’yaṃ guṇo tikkha, paññānamabhiyogato.
127.
Madhurattaṃ padāsatti, ra’nuppāsavasā dvidhā;
Siyā samasuti pubbā, vaṇṇā’vutti paro yathā.
128.
Yadā eso’bhisambodhiṃ, sampatto munipuṅgavo;
Tadā pabhuti dhammassa, loke jāto mahu’ssavo.
129.
Munindamandahāsā te, kunda sandohavibbhamā;
Disanta manudhāvanti, hasantā candakantiyo.
130.
Sabbakomalavaṇṇehi, nā’nuppāso pasaṃsiyo;
Yathā’yaṃ mālatīmālā, lina lolā’limālinī.
131.
Mudūhi vā kevalehi, kevalehi phuṭehi vā,
Missehi vā tidhā hoti, vaṇṇehi samatā yathā.
Kevalamudusamatā
132.
Kokilā’lāpasaṃvādī, munindā’lāpavibbhamo;
Hadayaṅgamataṃ yāti, sataṃ deti ca nibbutiṃ.
Kevalaphuṭasamatā
133.
Sambhāvanīyasambhāvaṃ, bhagavantaṃ bhavantaguṃ;
Bhavantasādhanā’kaṅkhī, ko na sambhāvaye vibhuṃ.
Missakasamatā
134.
Laddhacandanasaṃsagga, sugandhi malayā’nilo;
Manda māyāti bhīto’va, munindamukhamārutā.
135.
Aniṭṭhura’kkhara’ppāyā, sabbakomala nissaṭā;
Kicchamuccāraṇā’peta, byañjanā sukhumālatā.
136.
Passantā rūpavibhavaṃ, suṇantā madhuraṃ giraṃ;
Caranti sādhū [sādhu (sī-chandhānurakkhaṇatthaṃ)]sambuddha, kāle keḷiparammukhā.
137.
Alaṅkāravihīnā’pi, sataṃ sammukhate’disī;
Ārohati visesena, ramaṇīyā ta’dujjalā.
138.
Romañcapiñcha racanā, sādhu vādāhitaddhanī;
Laḷanti’me munimeghu, mmadā sādhu sikhāvalā.
139.
Sukhumālatta matthe’va, padatthavisayampi ca;
Yathā matādisaddesu, kittisesādikittanaṃ.
140.
Siliṭṭha pada saṃsagga, ramaṇīya guṇā’layo;
Sabandhagāravo so’yaṃ, sileso nāma taṃ yathā.
141.
Bāli’nduvibbhama’cchedi, nakharā’vali kantibhi;
Sā munindapada’mbhoja, kanti vo valitā’vataṃ.
142.
Ukkaṃsavanto yokoci, guṇo yadi patīyate;
Udāro’yaṃ bhave tena, sanāthā bandhapaddhati.
143.
Pādambhoja rajo litta, gattā ye tava gotama;
Aho! Te jantavo yanti, sabbathā nirajattanaṃ.
144.
Evaṃ jinā’nubhāvassa, samukkaṃso’tra dissati;
Paññavā vidhinā’nena, cintaye para mīdisaṃ.
145.
Udāro sopi viññeyyo, yaṃ pasattha visesanaṃ;
Yathā kīḷāsaro līlā, hāso hemaṅgadā’dayo.
146.
Lokiya’tthā’na’tikkantā, kantā sabbajanānapi;
Kanti nāmā’tivuttassa, vuttā sā parihārato.
Yathā muninda iccādi.
147.
Atthabyattā’bhidheyyassā,
Neyyatā saddato’tthato;
Sā’yaṃ tadubhayā neyya, parihāre padassitā;
Yathā marīciccādi ca, manonurañjanoccādi.
Puna atthena yathā
148.
Sabhāvā’malatā dhīra, mudhā pādanakhesu te;
Yato te’vanatā’nanta, moḷicchāyā jahanti no.
149.
‘Bandhasāro’ti maññanti, yaṃ samaggāpi viññuno;
Dassanā’vasaraṃ patto, samādhi nāma’yaṃ guṇo.
150.
Aññadhammo tato’ññattha, lokasīmā’nurodhato;
Sammā ādhīyate’cce’so, ‘samādhī’ti niruccati.
Samādhi uddesa
151.
Apāṇe pāṇīnaṃ dhammo, sammā ādhīyate kvaci,;
Nirūpe rūpayuttassa, nirase sarasassa, ca.
152.
Adrave dravayuttassa, akattaripi kattutā,;
Kaṭhinassā’sarīre,pi, rūpaṃ tesaṃ kamā siyā.
Samādhiniddesa
153.
Uṇṇā puṇṇi’ndunā nātha! Divāpi saha saṅgamā;
Viniddā sampamodanti, maññe kumudinī tava.
Nirupe rūpayuttassa
154.
Dayārasesu mujjantā, janā’matarasesvi’va;
Sukhitā hatadosā te, nātha! Pāda’mbujā’natā.
Nirase sarasassa
155.
Madhurepi guṇe dhīra, na’ppasīdanti ye tava;
Kīdisī manasovutti, tesaṃ khāraguṇāna bho’.
Adrave dravayuttassa
156.
Sabbatthasiddha! Cūḷaka, puṭapeyyā mahāguṇā;
Disā samantā dhāvanti, kundasobhā sa lakkhaṇā.
Akattaripi kattutā
157.
Mārā’ribalavissaṭṭhā, kuṇṭhā nānāvidhā’yudhā;
Lajjamānā’ññavesena, jina! Pādā’natā tava.
Kaṭhinassā sarīre
158.
Munindabhāṇumā kālo,
Dito bodho’dayā’cale;
Saddhammaraṃsinā bhāti, bhinda mandatamaṃ paraṃ.
159.
Vamanu’ggiranādye’taṃ, guṇavutya’pariccutaṃ;
Atisundara maññaṃ tu, kāmaṃ vindati gāmmataṃ.
160.
Kantīnaṃ vamanabyājā, munipādanakhā’valī;
Candakantī pivantī’va, nippabhaṃ taṃ karontiyo.
161.
Acittakattukaṃ rucya [rucca (sī.)], miccevaṃ guṇakammataṃ;
Sacittakattukaṃ pe’taṃ, guṇakammaṃ yadu’ttamaṃ.
162.
Uggiranto’va sasneha, rasaṃ jinavaro jane;
Bhāsanto madhuraṃ dhammaṃ, kaṃ na sappīṇaye janaṃ.
163.
Yo saddasatthakusalo kusalo nighaṇḍu,
Chandoalaṅkatisu niccakatā’bhiyogo;
So’yaṃ kavittavikalopi kavīsu saṅkhya,
Moggayha vindati hi kitti’ mamandarūpaṃ.
Guṇāvabodho nāma
Tatiyo paricchedo.
4. Atthālaṅkārāvabodha-catutthapariccheda
164.
Atthālaṅkārasahitā, saguṇā bandhapaddhati;
Accantakantā kantā [yato accantakantā (ka.)] va vuccante te tato’dhunā.
165.
Sabhāva, vaṅkavuttīnaṃ, bhedā dvidhā alaṃkriyā;
Paṭhamā tattha vatthūnaṃ, nānāvatthā’vibhāvinī.
Yathā
166.
Līlā vikanti subhago, disā thira vilokano;
Bodhisattaṅkuro bhāsaṃ, viroci vāca māsabhiṃ.
167.
Vutti vatthusabhāvassa, yā’ññathā sā’parā bhave;
Tassā’nantavikappattā, hoti bījo’padassanaṃ.
Vaṅkavutti atthālaṅkāra
Uddesa168.
Tatthā’tisaya, upamā, rūpakā, vutti, dīpakaṃ,;
Akkhepo, tthantaranyāso, byatireko, vibhāvanā.
169.
Hetu, kkamo, piyataraṃ, samāsa, parikappanā;
Samāhitaṃ, pariyāya, vutti, byājopavaṇṇanaṃ.
170.
Visesa, ruḷhāhaṅkārā, sileso, tulyayogitā;
Nidassanaṃ, mahantattaṃ, vañcanā, ppakatatthuti,.
171.
Ekāvali, aññamaññaṃ, sahavutti, virodhitā;
Parivutti, bbhamo, bhāvo, missa, māsī, rasī, iti.
172.
Ete bhedā samuddiṭṭhā, bhāvo jīvita muccate;
Vaṅkavuttīsu posesi, sileso tu siriṃ paraṃ.
Niddesa
173.
Pakāsakā visesassa, siyā’tisayavutti yā;
Lokā’tikkantavisayā, lokiyā,ti ca sā dvidhā.
174.
Lokiyātisayasse’te,
Bhedā ye jātiādayo;
Paṭipādīyate tva’jja, lokātikkantagocarā.
175.
Pivanti dehakantī ye, nettañjalipuṭena te;
Nā’laṃ hantuṃ jine’saṃ tvaṃ, taṇhaṃ taṇhāharopi kiṃ?
176.
Upamāno’pameyyānaṃ, sadhammattaṃ siyo’pamā;
Sadda, tthagammā, vākyattha, visayā,ti ca sā bhidhā.
177.
Samāsa, paccaye, vā’dī, saddā tesaṃ vasā tidhā;
Saddagammā samāsena, munindo candimā’nano.
178.
Āyādī paccayā tehi, vadanaṃ paṅkajāyate;
Munindanayana dvandaṃ, nīluppaladalīyati.
179.
Ivādī iva, vā, tulya, samāna, nibha, sannibhā;
Yathā, saṅkāsa, tulita, ppakāsa, patirūpakā.
180.
Sarī, sarikkha, saṃvādī, virodhi, sadisā, viya;
Paṭipakkha, paccanīkā, sapakkho, pamito, pamā.
181.
Paṭibimba, paṭicchanna, sarūpa, sama, samitā;
Savaṇṇā, bhā, paṭinidhi, sadhammā, di salakkhaṇā.
182.
Jayatya, kkosati, hasati, patigajjati, dūbhati;
Usūyatya, vajānāti, nindati, ssati, rundhati.
183.
Tassa coreti sobhaggaṃ, tassa kantiṃ vilumpati;
Tena saddhiṃ vivadati, tulyaṃ tenā’dhirohati.
184.
Kacchaṃ vigāhate, tassa, ta manvetya, nubandhati;
Taṃsīlaṃ, taṃnisedheti, tassa cā’nukaroti, me.
185.
Upamāno’pameyyānaṃ, sadhammattaṃ vibhāvibhi;
Imehi upamābhedā, keci niyyanti sampati.
186.
Vikāsipadumaṃ’vā’ti, sundaraṃ sugatā’nanaṃ;
Iti dhammopamā nāma, tulyadhammanidassanā.
187.
Dhammahīnā “mukha’mbhoja, sadisaṃ munino”iti;
Viparīto’pamā “tulya, mānanena’mbujaṃ tava”.
188.
Tavā’nana’miva’mbhojaṃ, ambhoja’miva te mukhaṃ;
Aññamaññopamā sā’yaṃ, aññamaññopamānato.
189.
“Yadi kiñci bhave’mbhojaṃ, locana’bbhamuvibbhamaṃ;
Dhāretuṃ mukhasobhaṃ taṃ, tave”ti abbhutopamā.
190.
“Sugandhi sobhā sambandhī, sisiraṃ’su virodhi ca;
Mukhaṃ tava’mbujaṃve’ti”, sā silesopamā matā.
191.
Sarūpasaddavāccattā, sā santānopamā yathā;
Bālā’vu’yyānamālā’yaṃ, sā’lakā’nanasobhinī.
192.
Khayī cando, bahurajaṃ, padumaṃ, tehi te mukhaṃ;
Samānampi samukkaṃsi, tya’yaṃ nindopamā matā.
193.
Asamattho mukheni’ndu, jina! Te paṭigajjituṃ;
Jaḷo kalaṅkī’ti ayaṃ, paṭisedhopamā siyā.
194.
“Kacchaṃ candāravindānaṃ, atikkamma mukhaṃ tava;
Attanā’va samaṃ jāta”, mitya’sādhāraṇopamā.
195.
“Sabba’mbhoja’ppabhāsāro, rāsibhūto’va katthaci;
Tavā’nanaṃ vibhātī”ti, hotā’bhūtopamā ayaṃ.
196.
Patīyate’tthagammā tu, saddasāmatthiyā kvaci;
Samāsa, ppaccaye, vādi, saddayogaṃ vinā api.
197.
Bhiṅgāne’mānicakkhūni, nā’mbujaṃ mukha’mevi’daṃ;
Subyattasadisattena, sā sarūpopamā matā.
198.
“Maye’va mukhasobhā’sse, tyala’mindu! Vikatthanā;
Yato’mbujepi sā’tthīti”, parikappopamā ayaṃ.
199.
“Kiṃ vā’mbuja’ntobhantāli, kiṃ lolanayanaṃ mukhaṃ;
Mama dolāyate citta”, micca’yaṃ saṃsayopamā.
200.
Kiñci vatthuṃ padassetvā, sadhammassā’bhidhānato;
Sāmyappatītisabbhāvā, pativatthupamā yathā.
201.
Janesu jāyamānesu, ne’kopi jinasādiso;
Dutiyo nanu natthe’va, pārijātassa pādapo.
202.
Vākyatthene’va vākyattho, yadi kocū’pamīyate;
Ivayuttā, viyuttattā, sā vākyatthopamā dvidhā.
Ivayuttā
203.
Jino saṃklesatattānaṃ, āvibhūto janāna’yaṃ;
Ghammasantāpatattānaṃ, ghammakāle’mbudo viya.
Ivaviyuttā
204.
Munindānana mābhāti, vilāsekamanoharaṃ;
Uddhaṃ samuggatassā’pi, kiṃ te canda vijambhanā.
205.
Samubbejeti dhīmantaṃ, bhinnaliṅgādikaṃ tu yaṃ;
Upamādūsanāyā’la, metaṃ katthaci taṃ yathā.
206.
Haṃsī’vā’yaṃ sasī bhinna, liṅgā, kāsaṃ sarāni’va;
Vijāti vacanā, hīnā, sā’va bhatto bhaṭo’dhipe.
207.
“Khajjoto bhāṇumālī’va, vibhāti”tyadhikopamā;
Aphuṭṭhatthā “balambodhi, sāgaro viya saṃkhubhi.”
208.
“Cande kalaṅko bhiṅgo’ve’, tyu’pamāpekkhinī ayaṃ;
Khaṇḍitā keravā’kāro, sakalaṅko nisākaro.
209.
Iccevamādirūpesu, bhavanti vigatā’darā;
Karonti cā’daraṃ dhīrā, payoge kvaci de’va tu.
210.
Itthīyaṃ’vā’jano yāti, vadatye’sā pumā viya;
Piyo pāṇā ivā’yaṃ me, vijjā dhana’miva’ccitā.
211.
Bhavaṃviya mahīpāla, devarājā virocate;
Ala’maṃsumato kacchaṃ, tejasā rohituṃ ayaṃ.
212.
Upamāno’pameyyānaṃ, abhedassa nirūpanā;
Upamā’va tirobhūta, bhedā rūpaka muccate.
213.
Asesa vatthu visayaṃ, ekadesa vivutti [vivatti (ṭīkā)], ca;
Taṃ dvidhā puna paccekaṃ, samāsādivasā tidhā.
Asesavatthuvisayasamāsa
214.
Aṅgulidala saṃsobhiṃ, nakhadīdhiti kesaraṃ;
Sirasā na pilandhanti, ke muninda pada’mbujaṃ.
Asesavatthuvisayaasamāsa
215.
Ratanāni guṇā bhūrī, karuṇā sītalaṃ jalaṃ;
Gambhīratta magādhattaṃ, paccakkho’yaṃ jino’mbudhi.
Asesavatthuvisayamissaka
216.
Candikā mandahāsā te, muninda! Vadani’nduno;
Pabodhayatya’yaṃ sādhu, mano kumuda kānanaṃ.
217.
Asesavatthuvisaye, pabhedo rūpake ayaṃ;
Ekadesavivuttimhi, bhedo dāni pavuccati.
Ekadesavivuttisamāsa
218.
Vilāsa hāsa kusumaṃ, rucirā’dhara pallavaṃ;
Sukhaṃ ke vā na vindanti, passantā munino mukhaṃ.
Ekadesavivuttiasamāsa
219.
Pādadvandaṃ munindassa, dadātu vijayaṃ tava;
Nakharaṃsī paraṃ kantā, yassa pāpajayaddhajā.
Ekadesavivuttimissaka
220.
Sunimmalakapolassa, muninda vadani’nduno;
Sādhu’ppabuddha hadayaṃ, jātaṃ kerava kānanaṃ.
221.
Rūpakāni bahūnye’va [ṭīkāyaṃ uddhaṭaṃ yuttarūpakaṃ sitapupphujalaṃ lola, nettabhiṅga tavā’nanaṃ; kassa nāma mano dhīra, nākaḍḍhati manoharaṃ;], yuttā, yuttādibhedato;
Visuṃ na tāni vuttāni, etthe’va’ntogadhāni’ti.
222.
“Candimā’kāsapaduma”, miccetaṃ khaṇḍarūpakaṃ;
Duṭṭha, “mamboruhavanaṃ, nettāni’ccā”di sundaraṃ.
223.
Pariyanto vikappānaṃ, rūpakasso’pamāya ca;
Natthi yaṃ tena viññeyyaṃ, avutta manumānato.
224.
Punappuna muccāraṇaṃ [punappunuccāraṇaṃ yaṃ (sī. ka.)], yamatthassa, padassa ca;
Ubhayesañca viññeyyā, sā’ya’māvutti nāmato.
Atthāvutti
225.
Mano harati sabbesaṃ, ādadāti disā dasa;
Gaṇhāti nimmalattañca, yasorāsi jinassa’yaṃ.
Padāvutti
226.
Vibhāsenti disā sabbā, munino dehakantiyo;
Vibhā senti ca sabbāpi, candādīnaṃ hatā viya.
Ubhayāvutti
227.
Jitvā viharati klesa, ripuṃ loke jino ayaṃ;
Viharatya’rivaggo’yaṃ, rāsibhūto’va dujjane.
228.
Ekattha vattamānampi, sabbavākyo’pakārakaṃ;
Dīpakaṃ nāma taṃ cādi, majjha, ntavisayaṃ tidhā.
Ādi dīpaka
229.
Akāsi buddho veneyya, bandhūna mamito’dayaṃ;
Sabbapāpehi ca samaṃ, nekatitthiyamaddanaṃ.
Majjhe dīpaka
230.
Dassanaṃ munino sādhu, janānaṃ jāyate’mataṃ;
Tada’ññesaṃ tu jantūnaṃ, visaṃ nicco’patāpanaṃ.
Antadīpaka
231.
Accanta kanta lāvaṇya, candā’tapa manoharo;
Jinā’nani’ndu indu ca, kassa nā’nandako bhave.
Mālādīpaka
232.
Hotā’vippaṭisārāya, sīlaṃ, pāmojjahetu so;
Taṃ pītihetu, sā cā’yaṃ, passaddhyā’di pasiddhiyā.
233.
Iccā’didīpakattepi, pubbaṃ pubba mapekkhinī;
Vākyamālā pavattāti, taṃ mālādīpakaṃ mataṃ.
234.
Anene’va’ppakārena, sesāna mapi dīpake;
Vikappānaṃ vidhātabbā, nugati suddhabuddhibhi.
235.
Visesa vacani’cchāyaṃ, nisedhavacanaṃ tu yaṃ;
Akkhepo nāma soyañca, tidhā kālappabhedato.
236.
Ekākī’ nekasenaṃ taṃ, māraṃ sa vijayī jino;
Kathaṃ ta mathavā tassa, pāramībala mīdisaṃ.
Atītakkhepo.
237.
Kiṃ citte’jāsamugghātaṃ, apatto’smīti khijjase;
Paṇāmo nanu so ye’va, sakimpi sugate gato.
Vattamānakkhepo.
238.
Saccaṃ na te gamissanti, sivaṃ sujanagocaraṃ;
Micchādiṭṭhi parikkanta [parikanta (ka.)], mānasā ye sudujjanā.
Anāgatakkhepo.
239.
Ñeyyo atthantaranyāso, yo, ññavākyatthasādhano;
Sabbabyāpī visesaṭṭho, hivisiṭṭha’ssa bhedato.
Hi rahita sabbabyāpī
240.
Tepi lokahitā sattā, sūriyo candimā api;
Atthaṃ passa gamissanti, niyamo kena laṅghyate.
Hi sahita sabbabyāpī
241.
Satthā devamanussānaṃ, vasī sopi munissaro;
Gato’va nibbutiṃ sabbe, saṅkhārā na hi sassatā.
Hi rahita visesaṭṭha
242.
Jino saṃsārakantārā, janaṃ pāpeti [pāpesi (ka.)] nibbutiṃ;
Nanu yuttā gati sā’yaṃ, vesārajja samaṅginaṃ.
Hi sahita visesaṭṭha
243.
Surattaṃ te’dharaphuṭaṃ, jina! Rañjeti mānasaṃ;
Sayaṃ rāgaparītā hi, pare rañjenti saṅgate.
244.
Vācce gamme tha vatthūnaṃ, sadisatte pabhedanaṃ;
Byatireko’ya’mapye’ko, bhayabhedā catubbidho.
Vāccaekabyatireka
245.
Gambhīratta mahattādi, guṇā jaladhinā jina!;
Tulyo tva masi bhedo tu, sarīrene’disena te.
Vācca ubhayabyatireka
246.
Mahāsattā’tigambhīrā, sāgaro sugatopi ca;
Sāgaro’ñjanasaṅkāso, jino cāmīkarajjuti.
Gamma ekabyatireka
247.
Na santāpāpahaṃ nevi, cchitadaṃ migalocanaṃ;
Muninda! Nayanadvandaṃ, tava tagguṇa bhūsitaṃ.
Gammaubhayabyatireka
248.
Munindānana mambhoja, mesaṃ nānatta mīdisaṃ;
Suvuttā’matasandāyī, vadanaṃ ne’disa’mbujaṃ.
249.
Pasiddhaṃ kāraṇaṃ yattha, nivattetvā’ ñākāraṇaṃ;
Sābhāvikatta mathavā, vibhābyaṃ sā vibhāvanā.
Kāraṇantaravibhāvanā
250.
Anañjitā’sitaṃ nettaṃ, adharo rañjitā’ruṇo;
Samānatā bhamu cā’yaṃ, jinā’nāvañcitā tava.
Sābhāvika vibhāvanā
251.
Na hoti khalu dujjanya, mapi dujjanasaṅgame;
Sabhāvanimmalatare, sādhujantūna cetasi.
252.
Janako, ñāpako ceti, duvidhā hetavo siyuṃ;
Paṭisaṅkharaṇaṃ tesaṃ, alaṅkāratāyo’ditaṃ.
253.
Bhāvā’bhāva kiccavasā, cittahetuvasāpi ca;
Bhedā’nantā idaṃ tesaṃ, mukhamatta nidassanaṃ.
254.
Paramatthapakāse’ka, rasā sabbamanoharā;
Munino desanā’yaṃ me, kāmaṃ toseti mānasaṃ.
Bhāvakicco kārakahetu.
255.
Dhīrehi saha saṃvāsā, saddhammassā’bhiyogato;
Niggaheni’ndriyānañca, dukkhassu’pasamo siyā.
Abhāvakicco kārakahetu.
256.
Muninda’canda saṃvādi, kantabhāvo’pasobhinā;
Mukhene’va subodhaṃ te, manaṃ pāpā’bhinissaṭaṃ.
Bhāvakicco ñāpakahetu.
257.
Sādhuhatthā’ravindāni, saṅkocayati te kathaṃ;
Muninda! Caraṇadvanda, rāgabālā’tapo phusaṃ?
Ayuttakārī cittahetu.
258.
Saṅkocayanti jantūnaṃ, pāṇipaṅkeruhāni’ha;
Muninda! Caraṇadvanda, nakha candāna’ maṃsavo.
Yuttakārī cittahetu.
259.
Uddiṭṭhānaṃ padatthānaṃ, anuddeso yathākkamaṃ;
‘Saṅkhyāna’miti niddiṭṭhaṃ, yathāsaṅkhyaṃ kamopi ca.
260.
Ālāpa hāsa līḷāhi, muninda! Vijayā tava;
Kokilā kumudāni co, pasevante vanaṃ jalaṃ.
261.
Siyā piyataraṃ nāma, attharūpassa kassaci;
Piyassā’tisayene’taṃ, yaṃ hoti paṭipādanaṃ.
262.
Pītiyā me samuppannā, santa! Sandassanā tava;
Kālenā’yaṃ bhave pīti, tave’va puna dassanā.
263.
Vaṇṇiteno’pamānena, vutyā’dhippeta vatthuno;
Samāsavutti nāmā’yaṃ, attha saṅkhepa rūpato.
264.
Sā’yaṃ visesyamattena, bhinnā’bhinnavisesanā;
Atthe’va aparā pya’tthi, bhinnā’bhinnavisesanā.
Abhinnavisesana
265.
Visuddhā’matasandāyī, pasattharatanā’layo;
Gambhīro cā’ya’ mambodhi, puññenā’pādito mayā.
Bhinnābhinnavisesana
266.
Icchita’tthapado sāro, phalapuppho’pasobhito;
Sacchāyo’ya’mapubbova kapparukkho samuṭṭhito.
267.
Sāgarattena saddhammo, rukkhatteno’dito jino;
Sabbe sādhāraṇā dhammā, pubbatrā’ññatra tu’ttayaṃ.
268.
Vatthuno’ññappakārena, ṭhitā vutti tada’ññathā;
Parikappīyate yattha, sā hoti parikappanā.
269.
Upamā’bbhantarattena, kiriyādivasena ca;
Kameno’dāharissāmi, vividhā parikappanā.
Upamābbhantaraparikappanā
270.
Icchābhaṅgā’turā’sīnā, tā’tiniccala maccharā;
Vasaṃ nenti’va dhīraṃ taṃ, tadā yogā’bhiyogato.
Kriyāparikappanā
271.
Gajaṃ māro samāruḷho, yuddhāya’ccanta’munnataṃ;
Magga manvesatī nūna, jinabhīto palāyituṃ.
Guṇaparikappanā
272.
Muninda! Pādadvande te, cāru rājiva sundare;
Maññe pāpā’bhi’sammadda, jātasoṇena soṇimā.
273.
Maññe, saṅke, dhuvaṃ, nūna, miva, micceva mādihi;
Sā’yaṃ byañjīyate kvā’pi, kvā’pi vākyena gamyate.
Gammaparikappanā
274.
Dayā sañjāta sarasā, dehā nikkhantakantiyo;
Pīṇentā jina! Te sādhu, janaṃ sarasataṃ nayuṃ.
275.
Ārabbhantassa yaṃkiñci, kattuṃ puññavasā puna;
Sādhana’ntaralābho yo, taṃ vadanti samāhitaṃ.
276.
Mārā’ribhaṅgā’bhimukha, mānaso tassa satthuno;
Mahāmahī mahāravaṃ, ravī’ya’mupakārikā.
277.
Avatvā’bhimataṃ tassa, siddhiyā dassana’ññathā;
Vadanti taṃ ‘pariyāya, vuttī’ti sucibuddhayo.
278.
Vivaṭa’ṅgaṇanikkhittaṃ, dhana’mārakkha vajjitaṃ;
Dhanakāma! Yathākāmaṃ, tuvaṃ gaccha yadicchasi.
279.
Thutiṃ karoti nindanto, viya taṃ byājavaṇṇanaṃ;
Dosā’bhāsā guṇā eva, yanti sannidhi matra hi.
280.
Sañcāletu malaṃ tvaṃ’si, bhusaṃ kuvalayā’khilaṃ;
Visesaṃ tāvatā nātha!, Guṇānaṃ te vadāma kiṃ?
281.
Visesi’cchāyaṃ dabbassa, kriyā, jāti, guṇassa ca;
Vekalladassanaṃ yatra, viseso nāma yaṃ bhave.
282.
Na rathā, na ca mātaṅgā, na hayā, na padātayo;
Jito mārāri muninā, sambhārāvajjanena hi.
Dabbavisesavutti.
283.
Na baddhā bhūkuṭi, neva, phurito dasanacchado;
Mārāribhaṅgaṃ cā’kāsi, muni vīro varo sayaṃ.
Kriyāvisesavutti.
284.
Na disāsu byāttā [tatā (ka.)] raṃsi,
Nā’loko lokapatthaṭo;
Tathāpya’ndhatamaharaṃ, paraṃ sādhusubhāsitaṃ.
Jātivisesavutti.
285.
Na kharaṃ, na hi vā thaddhaṃ, muninda! Vacanaṃ tava;
Tathāpi gāḷhaṃ khaṇati, nimmūlaṃ janatāmadaṃ.
Guṇavisesavutti
286.
Dassīyate’tirittaṃ tu, sūravīrattanaṃ yahiṃ;
Vadanti viññūvacanaṃ, ruḷhāhaṅkāra mīdisaṃ.
287.
Dame nandopanandassa, kiṃ me byāpāradassanā?
Puttā me pādasambhattā, sajjā sante’va tādise.
288.
Sileso vacanā’nekā, bhidheyye’kapadāyutaṃ;
Abhinnapadavākyādi, vasā tedhā’ya mīrito.
289.
Andhatamaharo hārī, samāruḷho mahodayaṃ;
Rājate raṃsimālī’yaṃ, bhagavā bodhayaṃ jane.
Abhinnapadavākyasileso.
290.
Sāradā’malakā’bhāso, samānīta parikkhayo;
Kumudā’karasambodho, pīṇeti janataṃ sudhī.
Bhinnapadavākyasileso.
291.
Samāhita’ttavinayo, ahīna mada maddano;
Sugato visadaṃ pātu, pāṇinaṃ so vināyako.
Bhinnābhinnapadavākyasileso.
292.
Viruddhā, viruddhā, bhinna, kammā, niyamavā, paro;
Niyama’kkhepavacano, avirodhi, virodhya’pi.
293.
Ocitya samposakādi, sileso, padajā’di [padajāti (ka.)] pi;
Esaṃ nidassanesve’va, rūpa māvi bhavissati.
Viruddhakammasilesa
294.
Savase vattayaṃ lokaṃ, akhilaṃ kallaviggaho;
Parābhavati mārāri, dhammarājā vijambhate.
Aviruddhakammasilesa
295.
Sabhāvamadhuraṃ puñña viseso’daya sambhavaṃ;
Suṇanti vācaṃ munino, janā passanti cā’mataṃ.
Abhinnakammasilesa
296.
Andhakārā’pahārāya, sabhāva madhurāya ca;
Mano pīṇeti jantūnaṃ, jino vācāya bhāya ca.
Niyamavantasilesa
297.
Kesa’kkhīnaṃ’va kaṇhattaṃ, bhamūnaṃyeva vaṅkatā;
Pāṇipādā’dharānaṃ’va, munindassā’bhirattatā.
Niyamakkhepasilesa
298.
Pāṇipādā’dharesve’va, sārāgo tava dissati;
Dissate so’ya mathavā, nātha! Sādhuguṇesva’pi.
Avirodhisilesa
299.
Salakkhaṇo’tisubhago, tejassī niyato’dayo;
Lokeso jitasaṃkleso,
Vibhāti samaṇissaro.
Virodhisilesa
300.
Asamopi samo loke,
Lokesopi naruttamo;
Sadayo pya’dayo pāpe, cittā’yaṃ munino gati.
Ocityasamposakapadasilesa
301.
Saṃsāradukkho’pahatā, vanatā janatā tvayi;
Sukha micchita maccantaṃ, amatandada! Vindati.
302.
Guṇayuttehi vatthūhi, samaṃ katvāna kassaci;
Saṃkittanaṃ bhavati yaṃ, sā matā tulyayogitā.
303.
Sampattasammado loko, sampattā’lokasampado;
Ubhohi raṃsimālī ca, bhagavā ca tamonudo.
304.
Atthantaraṃ sādhayatā, kiñci taṃ sadisaṃ phalaṃ;
Dassīyate asantaṃ vā, santaṃ vā taṃ nidassanaṃ.
Asantaphalanidassana
305.
Udayā samaṇindassa, yanti pāpā parābhavaṃ;
Dhammarājaviruddhānaṃ, sūcayantā dura’ntataṃ.
Santaphalanidassana
306.
Siro nikkhitta caraṇo, cchariyāna’mbujāna’yaṃ;
Parama’bbhutataṃ loke, viññāpeta’ttano jino.
307.
Vibhūtiyā mahantattaṃ, adhippāyassa vā siyā;
Paramukkaṃsataṃ yātaṃ, taṃ mahantatta mīritaṃ.
Vibhūtimahantatta
308.
Kirīṭa ratana’cchāyā, nuviddhā’tapa vāraṇo;
Purā paraṃ siriṃ vindi, bodhisatto’ bhinikkhamā.
Adhippāyamahantatta
309.
Satto sambodhiyaṃ bodhi, satto sattahitāya so;
Hitvā sneharasābandha, mapi rāhulamātaraṃ.
310.
Gopetvā vaṇṇanīyaṃ yaṃ, kiñci dassīyate paraṃ;
Asamaṃ vā samaṃ tassa, yadi sā vañcanā matā.
Asamavañcanā
311.
Purato na sahassesu, na pañcesu ca tādino;
Māro paresu tasse’saṃ, sahassaṃ dasavaḍḍhitaṃ.
Samavañcanā
312.
Vivāda manuyuñjanto, munindavadani’ndunā;
Sampuṇṇo candimā nā’yaṃ, chatta metaṃ manobhuno.
313.
Parānuvattanādīhi, nibbindeni’ha yā katā;
Thuti ra’ppakate sā’yaṃ, siyā appakatatthuti.
314.
Sukhaṃ jīvanti hariṇā, vanesva’parasevino;
Anāyāso palābhehi, jaladabbhaṅkurādibhi.
315.
Uttaraṃ uttaraṃ yattha, pubbapubbavisesanaṃ;
Siyā ekāvali sā’yaṃ, dvidhā vidhi, nisedhato.
Vidhiekāvali
316.
Pādā nakhāli rucirā, nakhāli raṃsi bhāsurā;
Raṃsītamopahāne’ka, rasā sobhanti satthuno.
Nisedhaekāvali
317.
Asantuṭṭho yati neva,
Santoso nā’layāhato;
Nā’layo yo sa jantūnaṃ, nā’nanta byasanā vaho.
318.
Yahiṃ bhūsiya bhūsattaṃ, aññamaññaṃ tu vatthunaṃ;
Vinā’va sadisattaṃ taṃ, aññamaññavibhūsanaṃ.
319.
Byāmaṃ’su maṇḍalaṃ tena, muninā lokabandhunā;
Mahantiṃ vindatī kantiṃ, sopi teneva tādisiṃ.
320.
Kathanaṃ sahabhāvassa, kriyāya ca, guṇassa ca;
‘Sahavuttī’ti viññeyyaṃ, ta’dudāharaṇaṃ yathā.
Kriyāsahavutti
321.
Jalanti candaraṃsīhi, samaṃ satthu nakhaṃ savo;
Vijambhati ca candena, samaṃ tammukhacandimā.
Guṇasahavutti
322.
Jino’dayena malīnaṃ, saha dujjana cetasā;
Pāpaṃ disā suvimalā, saha sajjana cetasā.
323.
Virodhīnaṃ pada’tthānaṃ, yattha saṃsaggadassanaṃ;
Samukkaṃsā’bhidhānatthaṃ, matā sā’yaṃ virodhitā.
324.
Guṇā sabhāva madhurā, api loke’ka bandhuno;
Sevitā pāpa sevīnaṃ, sampadūsenti mānasaṃ.
325.
Yassa kassa ci dānena, yassa kassa ci vatthuno;
Visiṭṭhassa ya mādānaṃ, ‘parivuttī’ti sā matā.
326.
Purā paresaṃ datvāna, manuññaṃ nayanādikaṃ;
Muninā samanuppattā, dāni sabbaññutāsirī [muninda! samanuppatto, dāni sabbaññutāsiriṃ (ka.)].
327.
Kiñci disvāna viññātā, paṭipajjati taṃsamaṃ;
Saṃsayā’pagataṃ vatthuṃ, yattha so’yaṃ bhamo mato.
328.
Samaṃ disāsu’jjalāsu, jina pāda nakhaṃ’sunā;
Passantā abhinandanti, candā’tapa manā janā.
329.
Pavuccate yaṃ nāmādi, kavīnaṃ bhāvabodhanaṃ;
Yena kenaci vaṇṇena, bhāvo nāmā’ya mīrito.
330.
Nanu teye’va santāno, sāgarā na kulācalā;
Manampi mariyādaṃ ye, saṃvaṭṭepi jahanti no.
331.
Aṅgaṅgi bhāvā sadisa, balabhāvā ca bandhane;
Saṃsaggo’laṅkatīnaṃ yo, taṃ ‘missa’nti pavuccati.
Aṅgaṅgībhāvamissa
332.
Pasatthā munino pāda, nakha raṃsi mahānadī;
Aho! Gāḷhaṃ nimuggepi, sukhayatye’va te jane.
Sadisa bala bhāva missa
333.
Veso sabhāva madhuro, rūpaṃ netta rasāyanaṃ;
Madhū’va munino vācā, na sampīṇeti kaṃ janaṃ.
334.
Āsī nāma siyā’tthassa, iṭṭhassā’sīsanaṃ yathā;
Tiloke’kagati nātho,
Pātu loka mapāyato.
335.
Rasa’ppatīti janakaṃ, jāyate yaṃ vibhūsanaṃ;
‘Rasavanta’nti taṃ ñeyyaṃ, rasavanta vidhānato.
336.
Rāgā’nata’bbhuta saroja mukhaṃ dharāya,
Pādā tilokagaruno’dhika bandharāgā;
Ādāya niccasarasena karena gāḷhaṃ,
Sañcumbayanti satatā’hita sambhamena.
337.
Iccā’nugamma purimācariyā’nubhāvaṃ,
Saṅkhepato nigadito’ya malaṅkatīnaṃ;
Bhedo’parūpari kavīhi vikappiyānaṃ,
Ko nāma passitu malaṃ khalu tāsa mantaṃ.
Atthālaṅkārāvabodho nāma
Catuttho paricchedo.
5. Bhāvāvabodha-pañcamapariccheda
338.
Paṭibhānavatā loka, vohāra’manusārinā;
Tato’citya samullāsa, vedinā kavinā paraṃ.
339.
Ṭhāyisambandhino bhāva, vibhāvā sā’nubhāvakā;
Sambajjhanti nibandhā te, rasa’ssādāya sādhunaṃ.
Bhāvaadhippāya
340.
Citta vutti visesā tu, bhāvayanti rase yato;
Ratyādayo tato bhāva, saddena parikittitā.
Ṭhāyībhāvaadhippāya
341.
Virodhinā’ññabhāvena, yo bhāvo na tirohito;
Sīlena tiṭṭhati’cceso, ‘ṭhāyībhāvo’ti saddito.
Ṭhāyībhāvappabhedauddesa
342.
Rati, hasso, ca soko, ca,
Kodhu, ssāhā, bhayaṃ,pi ca;
Jigucchā, vimhayo, ceva, samo ca nava ṭhāyino.
Byabhicārībhāvaadhippāya
343.
Tirobhāvā, vibhāvā’di, visesanā’bhimukhyato;
Ye te caranti sīlena, te honti byabhicārino.
Byabhicāribhāvapabheda
344.
Nibbedo, takka, saṅkā, sama,
Dhiti, jaḷatā, dīnatu, ggā, lasattaṃ,
Suttaṃ, tāso, gilānu, ssuka, harisa,
Sati, ssā, visādā, bahitthā [bahiddhā (ka.)];
Cintā, gabbā, pamāro, marisa, mada,
Matu, mmāda, mohā, vibodho,
Niddā, vegā, sabilaṃ, maraṇa,
Capalatā [sacapalā (ka.)], byādhi, tettiṃsa mete.
Sattikabhāvaadhippāya
345.
Samāhita’tta’ppabhavaṃ, sattaṃ [satvaṃ (ka.)] teno’papāditā;
Sattikā [sātvikā (ka.)] pya’nubhāvatte, visuṃ bhāvā bhavanti te.
Sattikabhāvappabheda
346.
Thambho, paḷaya, romañcā, tathā seda, ssu, vepathu;
Vevaṇṇiyaṃ, visaratā, bhāvā’ṭṭhe’te tu sattikā.
347.
Yadā ratyādayo bhāvā, ṭhitisīlā na honti ce;
Tadā sabbepi te bhāvā, bhavanti byabhicārino.
348.
Vibhāvo kāraṇaṃ tesu, ppattiyu’ddīpane tathā;
Yo siyā bodhako tesaṃ,
Anubhāvo’ya mīrito.
349.
Nekahetuṃ manovutti, visesañca vibhāvituṃ;
Bhāvaṃ vibhāvā’nubhāvā, vaṇṇiyā bandhane phuṭaṃ.
350.
Savibhāvā’nubhāvehi, bhāvā te te yathārahaṃ;
Vaṇṇanīyā yatho’cityaṃ, lokarūpā’nugāminā.
351.
Citta vutti visesattā, mānasā sattikā’ṅgato;
Bahi nissaṭa sedādi, anubhāvehi vaṇṇiyā.
Rasaadhippāya
352.
Sāmājikāna mānando, yo bandhatthā’nusārinaṃ;
Rasīyatīti taññūhi, raso nāmā’ya’mīrito.
Rasappabheda
353.
Savibhāvā, nubhāvehi, sattika,byabhicāribhi;
Assādiyatta mānīya, māno ṭhāye’va so raso.
354.
Siṅgāra,hassa,karuṇā, rudda,vīra,bhayānakā;
Bībhaccha,bbhuta,santā, ca, rasā ṭhāyīna nukkamā.
355.
Dukkharūpe’ya’ mānando, kathaṃ nu karuṇādike?
Siyā sotūnamānando,
Soko vessantarassa hi.
Ṭhāyībhāva niddesa ratiṭṭhāyībhāva
356.
Ramma,desa, kalā, kāla, vesādi, paṭisevanā;
Yuvāna’ññoññarattānaṃ, pamodo rati ruccate.
357.
Yutyā bhāvānubhāvā te, nibandhā posayanti naṃ;
Sopya’yoga, vippayoga, sambhogānaṃ vasā tidhā.
Hassaṭṭhāyībhāva
358.
Vikārā’katiādīhi, attano tha parassa vā;
Hasso niddā, samā’lasya, mucchādi,byabhicāribhi;
Paripose siyā hasso, bhiyyo’tthipabhutīnaṃ so.
Hassappabheda
359.
Sita miha vikāsi nayanaṃ,
Kiñcā’lakkhiya dijaṃ tu taṃ hasitaṃ;
Madhurassaraṃ vihasitaṃ, aṃsasirokampamupahasitaṃ.
360.
Apahasitaṃ sajala’kkhi, vikkhittaṅgaṃ bhavatya’tihasitaṃ;
Dve dve kathitā ce’saṃ,
Jeṭṭhe [majjhe’dhameti ettha majjhe adhameti padacchedo] majjhe’dhame ca kamaso.
Karuṇaṭṭhāyībhāva
361.
Sokarūpo tu karuṇo, niṭṭhappatti’ṭṭha nāsato;
Tatthā’nubhāvā rudita, paḷaya,tthambhakādayo;
Visādā,lasya,maraṇa, cintā’dī byabhicārino.
Ruddaṭṭhāyībhāva
362.
Kodho macchariyā’dīhi, pose tāsa, madādibhi;
Nayanā’ruṇatādīhi, ruddo nāma raso bhave.
Vīraṭṭhāyībhāva
363.
Patāpa, vikkamā’dīhu, ssāho ‘vīro’ti saññito;
Raṇa,dāna,dayāyogā, vīro’yaṃ tividho bhave;
Tevā’nubhāvā dhiti,ma, tyā’dayo byabhicārino.
Bhayaṭṭhāyībhāva
364.
Vikārā,sani,sattā’di, bhayu’kkaṃso bhayānako;
Sedā’dayo nubhāve’ttha, tāsā’dī byabhicārino.
Jigucchāṭṭhāyībhāva
365.
Jigucchā rudhirā’dīhi, pūtyā’dīhi virāgato;
Bībhaccho khobhanu’bbegī, kamena karuṇāyuto;
Nāsā vikūṇanādīhi, saṅkādīhi’ssa posanaṃ.
Vimhayaṭṭhāyībhāva
366.
Ati loka padatthehi, vimhayo’yaṃ raso’bbhuto;
Tassā’nubhāvā seda,ssu, sādhuvādā’dayo siyuṃ;
Tāsā,vega,dhiti,ppaññā, honte’ttha byabhicārino.
Samaṭṭhāyībhāva
367.
Ṭhāyībhāvo samo mettā, dayā,modā’di sambhavo;
Bhāvādīhi ta’dukkaṃso, santo santa nisevito.
Rasabhāvā’vabodho nāma
Pañcamo paricchedo.
Subodhālaṅkāro samatto.